Dlaczego wybory są tak obciążające dla osób w spektrum autyzmu — i jak można im w tym mądrze towarzyszyć.
Wybór przytłacza,
cisza w głowie woła „stop”,
czas łagodzi lęk.
Decyzje jako źródło lęku i przeciążenia
Podejmowanie decyzji może stanowić spory problem dla osób w spektrum autyzmu. W porównaniu z neurotypowymi częściej zgłaszają takie trudności. Szczególnie dotyczy to decyzji, które muszą być podjęte szybko, wiążą się ze zmianą w rutynie, albo też koniecznością rozmawiania z innymi ludźmi. Proces taki wywołuje niepokój, jest także wyczerpujący, a nawet przytłaczający. Osoby z autyzmem relacjonują znacznie wyższy poziom lęku i depresji i mają przekonanie, że ich stan zakłóca proces decyzyjny. Zgłaszają, że po prostu unikają dokonywania wyboru lub opóźniają ten moment.
Kiedy bodźce, emocje i oczekiwania utrudniają wybór
Dla osób autyzmem podejmowanie decyzji może być źródłem silnego stresu. Doświadczają one trudności związanych z przetwarzaniem informacji, radzeniem sobie z przeciążeniem sensorycznym, korzystaniem z sygnałów społecznych. Taki proces wiąże się wieloma operacjami poznawczymi, w dodatku często zachodzącymi jednocześnie. To ocena różnych wariantów, przewidywanie rezultatów, ale też na przykład zarządzanie emocjami. Kiedy pojawia się zbyt wiele bodźców sensorycznych jednocześnie, to taka sytuacja może prowadzić do przeciążenia układu nerwowego, co utrudnia zdolności podejmowania decyzji. Oczekiwania, reakcje, czy też opinie innych osób, szczególnie gdy są związane z mało czytelnymi sygnałami lub niejasnymi komunikatami otoczenia, mogą powodować niepewność i poczucie chaosu. W dodatku potrzeba większej ilości czasu na przetwarzanie informacji i podjęcie decyzji może być niekiedy błędnie interpretowana przez innych jako niezdecydowanie lub unikanie.
Funkcje wykonawcze i trudności z przewidywaniem skutków
Osoby neuroatypowe mogą mieć problem z przewidywaniem konsekwencji niektórych swoich działań lub dokonywanych wyborów. Najczęściej związane jest to z trudnościami w obszarze funkcji wykonawczych, czyli planowaniem, organizowaniem swojego działania oraz zarządzaniem czasem. To zdecydowanie nie pomaga w ustaleniu różnych, możliwych efektów dokonywanych wyborów. Abstrakcyjne koncepcje i otwarte rozstrzygnięcia są trudniejsze, podobnie sytuacje, które wymagają większej elastyczności. Ponadto decyzje prowadzące do zmian w rutynie mogą wywołać niepokój i paraliż wykonawczy.
Mocne strony w procesie decyzyjnym osób w spektrum
Są też mocne strony w takim procesie u osób w spektrum autyzmu. To na przykład bardziej analityczne i logiczne podejście do podejmowania decyzji, precyzja i systematyczność, a poza tym poleganie na ustalonych wzorcach myślenia i postępowania, zamiast intuicyjnego rozwiązywania problemów.
Co pomaga: strategie, wsparcie i narzędzia ułatwiające wybór
Niemniej przydatne może być w takich wymagających sytuacjach zapewnienie dodatkowego czasu na przetwarzanie informacji oraz ograniczanie nieistotnych elementów. Cenne jest stawianie osobom z autyzmem pytań zamkniętych i proponowanie wsparcia w podejmowaniu decyzji, w rozpatrywaniu różnych opcji. Można stosować pomoce wizualne, czyli na przykład wykresy, tabele, zestawienia, statystyki itp. To może zmniejszać niepokój i zapewniać poczucie kontroli. Wskazane jest dzielenie procesu decyzyjnego na etapy, kolejne kroki, zanim zostanie ustalony ostateczny rezultat. I co ważne: osoby z autyzmem mogą pracować nad poprawą swoich zdolności decyzyjnych poprzez ćwiczenia praktyczne i poszerzanie samoświadomości własnych potrzeb w tak trudnym dla nich procesie.
Zostaw odpowiedź